„Podziemia Warszawy w kontekście europejskim. Ukryte oblicza miasta. Od powojennej odbudowy po współczesny rozwój”. Konferencja

Co wiemy o warszawskich podziemiach? Na ile zostały przebadane? Czy pozostają w użytkowaniu? Czy stanowią szansę dla miasta, czy raczej problem? Jakie będą ich funkcje w przyszłości.

Ważnym elementem proponowanej dyskusji będzie, wciąż słabo obecny w narracjach dotyczących warszawskich podziemi, temat powojennej odbudowy Warszawy i strategii traktowania wówczas podziemnej infrastruktury miasta. Infrastruktury, która wobec olbrzymich zniszczeń wojennych, które dotknęły Warszawę, stanowiła często jedyną zachowaną historyczną, oryginalną tkankę miasta.

Zasypać je czy też odsłonić? Zgruzować i ukryć czy ocalić i modernizować? Jakie praktyki stosowano wobec podziemi odbudowywanej stolicy w latach 40 i 50. XX wieku, i później – wobec Starego Miasta, pałaców (jak Kazimierzowski, Czapskich) czy, w latach 70., wobec Zamku Królewskiego? Jaka koncepcja podziemi zwyciężała w nowych projektach architektonicznych, takich jak Pałac Kultury i Nauki?

Do odpowiedzi na te i wiele innych pytań organizatorzy konferencji zaprosili: specjalistów akademickich, artystów, konserwatorów zabytków, architektów, interesariuszy publicznych i prywatnych i użytkowników obszarów podziemnych.

Celem konferencji jest wspólne przeanalizowanie kwestii różnorodności strukturalnej i społecznych śladów w historii tych, pozornie ukrytych, przestrzeni. Innym, bardziej perspektywicznym zadaniem jest omówienie – w trakcie debat z udziałem osób odpowiedzialnych za zarządzanie przestrzeniami podziemnymi, a także ich promocję – wyzwań i rozwiązań wiążących się z ochroną, dostępem i modernizacją tych wyjątkowych miejsc.

Organizatorzy chcą zaproponować dyskusję skupiającą się na najnowszych trendach związanych z podejściem do obszarów podziemnych jako żywego dziedzictwa oraz na problemie ich zawieszenia między perspektywą turystyczną a integracją podziemi ze społecznością lokalną.

W dyskusji na temat funkcji i znaczenia podziemi wielkich miast zaproszono  specjalistów z kilku europejskich aglomeracji: Paryża, Neapolu, Luksemburga, Charkowa i Lwowa. Konferencja ma na celu potraktowanie przypadku Warszawy i jej podziemi jako punktu wyjścia i odniesienia także do innych miast Europy, wybranych ze względu na symboliczne znaczenie ich podziemi, na oryginalną politykę lokalną, która bezpośrednio dotyczy tych wyjątkowych przestrzeni lub szczególną rolę, jaką odgrywają one we współczesnym życiu tych miast.

Przestrzenie podziemne, choć stanowią integralny element architektury każdego dużego miasta, zawsze były postrzegane jako świat „ukryty”, daleki od codziennego funkcjonowania społeczeństwa miejskiego. Ta forma pozornego wykluczenia wciąż stanowi pożywkę dla wyobraźni naznaczonej fascynacją, czasem lękiem, tworząc legendarne historie głęboko zakorzenione w lokalnych kulturach.

Kontrast (góra/dół, jasność/ciemność, oswojone/nieoswojone) opisywany przez artystów i pisarzy znalazł również odzwierciedlenie w ukrytych hierarchiach społecznych, spychając pod powierzchnię ziemi grupy ludzi z marginesu, pozostające w opozycji do ustalonego porządku (przestępcy, zaklinacze, ludzie z praktykami uznawanymi za dewiacyjne itp.), jak również grupy opozycyjne w stosunku do panujących reżimów (literatura podziemna, państwo podziemne itp.).

Podziemia miast, pełniąc rozmaite funkcje (cmentarzyska, schrony, publiczne lub prywatne magazyny, tereny wojskowe, sieci transportowe itp.), zawsze były ściśle związane z życiem na powierzchni.

Atrakcyjność, wynikająca ze specyficznej natury tych odosobnionych przestrzeni, zapewniła im również ścisły związek ze światem na górze. I to na dużą skalę, począwszy od XVIII wieku, wraz z rozwojem pierwszych form turystyki, kiedy to niektóre podziemia i katakumby (w Palermo, Paryżu czy Neapolu) stały się słynnymi punktami zwiedzania dla zamożnych podróżników.

Od końca XX wieku – między innymi w wyniku presji demograficznej – można zaobserwować wzrost zainteresowania wszystkimi poziomami sieci miejskiej, w tym podziemiami, wśród jej użytkowników i podmiotów publicznych. Ważnym elementem dysput publicznych stają się kwestie związane z konserwacją, modernizacją i wykorzystaniem historycznych podziemi do miejskich projektów rozwojowych i inicjatyw kulturalnych.