„Zgruzowstanie Warszawy 1945–1949”

Od 30 marca 2023 w Muzeum Warszawy będzie prezentowana wystawa pt. „Zgruzowstanie Warszawy 1945–1949”, prezentująca elementy rzeźb i architektury, kafle piecowe, ceramikę oraz materiały używane do odbudowy: cegły rozbiórkowe i gruzobeton, pochodzące z kolekcji Muzeum Warszawy. W kontekście historycznym osadzą je fotografie, grafiki, malarstwo, dokumenty, mapy i infografiki oraz kroniki filmowe i nagrania historii mówionej, zaś we współczesności prace artystek i artystów, takie jak przygotowana specjalnie na wystawę praca wykładowczyni Wydziału Badań Artystycznych i Studiów Kuratorskich ASP w Warszawie – Diany Lelonek czy rzeźba Moniki Sosnowskiej, stworzona z betonu i stali zbrojeniowej. Wystawa potrwa do 3 września.

Gruzy w centrum opowieści

Po raz pierwszy na wystawie o odbudowie Warszawy gruzy stały się centrum opowieści. Wystawa ukazuje unikalny charakter miasta powstającego na nowo wspólnym wysiłkiem. Prowadzi przez proces przemiany ruin w gruzy, a gruzów w materiały budowlane, z których warszawianki i warszawiacy tworzyli przyszłość swoją i Warszawy. Pierwsze lata po wojnie mijały na odgruzowywaniu i wyburzaniu ruin. Odzyskiwano cegły i żelazo oraz produkowano gruzobeton. Warszawa powstała z gruzów. Dosłownie – gruz był podstawowym materiałem budowlanym, a praca w ruinach codziennością. Odbudowa była procesem złożonym, wymagającym ogromnych nakładów pracy i czasu. Wpłynęła nie tylko na architekturę miasta, lecz także na jego krajobraz przestrzenny. Miała także wpływ na ożywiające się relacje społeczne i ekonomiczne. Wystawa „Zgruzowstanie Warszawy 1945–1949” jest nowym spojrzeniem na mit odradzającej się po wojnie stolicy i jedną z najciekawszych kart jej historii.

22 mln metrów sześciennych gruzu

Co stało się z ok. 22 mln metrów sześciennych gruzu, które po wojnie pokrywały niemal całą Warszawę?
W pierwszych latach odbudowy status gruzu uległ ewolucji. Początkowo traktowany był jako odpad, który należy usunąć i wywieźć. Później jako surowiec, z którego można odzyskać lub zrobić nowe materiały budowlane. Wreszcie gruzy urosły do rangi symbolu – ciężkiej, zbiorowej pracy oraz jasnej przyszłości Warszawy i całego kraju. Symbolu, który tak chętnie wykorzystywany był przez komunistyczne władze, a dziś może zostać odczytany na nowo.

Ponad 500 obiektów w 7 salach wystawowych

Wystawa prowadzi przez pierwsze cztery lata odbudowy stolicy. Artystyczne wizerunki ruin to efekt doświadczeń pierwszych powracających. Twórcy i twórczynie wykonywali obrazy, rysunki czy fotografie. W kolejnych salach ruiny odżywają, toczy się codzienne życie, zaczynają się także pierwsze rozbiórki. Akcje sprzątania prowadziły w dużej mierze kobiety z Brygad Pracy. Wystawę zamyka szersze spojrzenie na krajobraz Warszawy, który podczas odbudowy uległ zmianom, które widać w zabudowie czy linii ulic. Usypane z gruzu Kopiec Powstania Warszawskiego, Górka Moczydłowska czy Górka Szczęśliwicka to miejsca z jednej strony wrośnięte w miasto, a z drugiej obiekty, których zagospodarowanie nadal wywołuje dyskusje.

Na wystawie, obok oryginalnych gruzów i materiałów odbudowy, znalazły się prace między innymi Zofii Chomętowskiej, Jana Bułhaka, Alfreda Funkiewicza, Wojciecha Fangora, Antoniego Suchanka, a także współczesnych artystów i artystek: Moniki Sosnowskiej, Tymka Borowskiego czy Diany Lelonek. Dopełniają je dokumenty archiwalne, mapy, fragmenty kronik filmowych i wspomnień.

Przeszłość i przyszłość ruin w architekturze

Książka pod redakcją Adama Przywary „Zgruzowstanie. Przeszłość i przyszłość ruin w architekturze” osadza wątki poruszane na wystawie w szerszym kontekście historycznym i geograficznym. Publikacja przedstawia temat ponownego wykorzystania materiałów w architekturze na przykładach z okresu powojennej odbudowy stolicy, a także jej przedwojennej historii i czasów współczesnych w Europie. Zawiera eseje badaczy i badaczek architektury: Macieja Jagielaka, Adama Przywary, Gabrieli Świtek, Jarosława Trybusia i Agaty Zborowskiej. Ilustrują ją fotografie m.in. ze zbiorów Muzeum Warszawy oraz zdjęcia przedstawiające współczesne przykłady europejskiej architektury w duchu zero waste i gospodarki cyrkularnej. Książka do kupienia w sklepie Muzeum Warszawy.

Adam Przywara

Historyk i badacz architektury. Za pracę poświęconą historii przemiany powojennych gruzów w architekturę i krajobraz Warszawy uzyskał stopień naukowy doktora University of Manchester (2022). Obecnie związany z Université de Fribourg. Stypendysta Bauhaus Foundation w Dessau (2018) i Deutsches Historisches Institut Warschau (2020). Kurator wystawy „Do zobaczenia po rewolucji!” w Galerii Arsenał w Białymstoku (2019). Jego zainteresowania naukowe koncentrują się wokół przemian materialności dwudziestowiecznej architektury, a także ekonomii cyrkularnej w budownictwie współczesnym i historycznym.

Co, gdzie, kiedy

„Zgruzowstanie Warszawy 1945–1949”. Wystawa

Muzeum Warszawy
Rynek Starego Miasta 28–42
00–272 Warszawa

30 marca – 3 września 2023

wystawa czynna:
wtorek, środa, piątek:  9:00 – 17:00
czwartek 9:00 – 19:00. Wstęp bezpłatny
sobota: 11:00 – 18:00
niedziela: 11:00 – 18:00

Kurator: Adam Przywara
Współpraca: Katarzyna Jolanta Górska
Projekt wystawy: Studio Okuljar Architekt*innen SIA
Produkcja: Marta Galewska, Katarzyna Jolanta Górska
Projekt graficzny wystawy: Alina Rybacka-Gruszczyńska
Projekt graficzny plakatu i materiałów promocyjnych: Anna Światłowska,
w oparciu o zdjęcie Alfreda Funkiewicza „Rozbiórka domów na ul. Wilczej”, 1946 r., Muzeum Warszawy
Opracowane map: Karolina Pietrzyk
Fotografie: Diana Lelonek, Antonina Gugała
Redakcja i korekta: Urszula Drabińska
Realizacja: Ksenia Góreczna, Paweł Grochowalski, Krzysztof Hernik, Piotr Lipiński, Artur Miniewicz, Katarzyna Radecka, Adam Rogowski, Leszek Sokołowski, Mariusz Stawski, Piotr Wójtowicz; Studio Robot
Multimedia: Piotr Szatyłowicz
Opieka konserwatorska: Robert Kołodziejski, Piotr Popławski

• Program wydarzeń towarzyszących
• Wydarzenie na Facebooku
• Informacje organizatora

  

  Opracowano na podstawie materiałów organizatora.