140. rocznica urodzin Wojciecha Jastrzębowskiego

Urodzony w Warszawie absolwent krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych (1904-1909) w „klasie” Józefa Mehoffera. Podczas I wojny światowej ochotnik w 1. Brygadzie Józefa Piłsudskiego, a następnie w Wojsku Polskim. Uczestnik wojny polsko-sowieckiej 1920. W latach 1923-1939 profesor warszawskiej Szkoły Sztuk Pięknych (SSP, od 1932 ASP), rektor uczelni w latach 1936-1939.

Dyrektor Departamentu Sztuki w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w latach 1928-1930, senator Rzeczypospolitej (1936-1938). Podczas II wojny rzeczoznawca i kierownik wystaw propagandowych rządu emigracyjnego w Londynie. Po powrocie do kraju w 1947, do roku 1961 kontynuował pracę pedagogiczną w ASP w Warszawie, adaptując idee wzornictwa Dwudziestolecia do nowych warunków.

O rangę sztuki w nauczaniu ogólnym i życiu społecznym upominał się także w swoich wystąpieniach w Senacie RP. Swoją wizję jedności sztuki „czystej” i „użytkowej” oraz jej roli w społeczeństwie ukształtował w trakcie studiów na krakowskiej ASP na początku XX w. pod wpływem idei ruchu odrodzenia sztuk i rzemiosł.

Poszukiwał form zakorzenionych w tradycji, a jednocześnie dostosowanych do współczesności. Inspirował się sztuką ludową, rozumianą nie jako zestaw utrwalonych motywów, lecz dążenie do czytelnej i prostej formy. Projektując obiekty z drewna przewidywał często stosowanie ciesielskich sposobów jego obróbki. Jednocześnie chętnie używał kubizującego, geometryzującego ornamentu. Z połączenia tych dwóch tendencji powstała „jastrzębowszczyzna” – specyficznie polska odmiana art déco.

Do 17 marca 2024 można oglądać część wystawy poświęconą programowi dydaktycznemu Profesora – „Kompozycję Brył i Płaszczyzn”. Pokazuje wpływ jego koncepcji pedagogicznej na nauczanie ASP, aż do czasów współczesnych.

Jastrzębowski pracował w warszawskiej Szkole Sztuk Pięknych (od 1932 Akademii) od 1923 roku. Powierzono mu zadanie opracowania programu nauczania wstępnego. Autorski kurs Kompozycji Brył i Płaszczyzn oparł na doświadczeniach z pracy pedagogicznej przed I wojną. Kurs przeznaczony był dla wszystkich studentów I i II roku uczelni.

Prowadził od prostych zadań na płaszczyźnie, np. z liternictwa, do zadań złożonych, jak np. wykonanie mebla, makiety wnętrza czy pawilonu. W międzyczasie studenci otrzymywali zadania z kompozycji sylwety symetrycznej i asymetrycznej, z kompozycji bryły, wzbogaconej rytmicznymi nacięciami. Efektem ćwiczenia miał być w większości przypadków przedmiot użytkowy (lub jego projekt), powstały jako rozwiązanie problemu rytmu, symetrii, kontrastu itp. Pracowali w podstawowych materiałach: papierze, gipsie, glinie. Często celowo pomijany był etap szkicu, skłaniając uczniów do działania spontanicznego, a inne zadania polegały na mozolnym, wielokrotnym poprawianiu pierwszego rozwiązania.

Według tego programu zajęcia z KBiP były prowadzone do wybuchu II wojny przez wielu pedagogów, którzy modyfikowali nieco zadania kursu. Studenci rozwijali je często w innych pracowniach, tworząc ceramikę, meble czy tkaninę, lecz także rzeźbę czy obraz. Kurs stał się doświadczeniem formującym dla kilku pokoleń artystów, wyposażając ich w świadomość uniwersalnych problemów kompozycji.

Eksponaty stworzone przez studentów Jastrzębowskiego przyczyniły się walnie do uzyskania przez uczelnię Grand Prix za nauczanie na dwóch wystawach międzynarodowych w Paryżu: w 1925 i 1937 roku.

W macierzystej uczelni przetrwała zarówno nazwa przedmiotu, jak i wiele zadań programu. Kompozycję Brył i Płaszczyzn prowadzili: Roman Owidzki, Tadeusz Tuszewski (uczniowie Jastrzębowskiego), Oskar Hansen oraz ich następcy. Zasadniczą modyfikacją było pozbawienie zadań elementu użytkowości i skupienie się na rozwiązywaniu problemów kompozycyjnych, co znajdowało odbicie w zmianach nazwy przedmiotu. Traktując program Jastrzębowskiego jako bazę, budowali swój system dydaktyczny, niekiedy nawet na opozycji wobec niego, korzystając jednak z wypracowanych tam poszczególnych ćwiczeń.