dr Diana Lelonek zwyciężczynią konkursu na upamiętnienie Kibucu Grochów

Komisja konkursu na upamiętnienie Kibucu Grochów wybrała do realizacji w 2024 roku koncepcję pracy „Trzcinowisko” dr Diany Lelonek - dydaktyczki Wydziału Badań Artystycznych i Studiów Kuratorskich ASP w Warszawie.

Konkurs artystyczny na upamiętnienie Kibucu Grochów

Z końcem 2023 roku Fundacja Witryna zrealizowała zamknięty konkurs artystyczny na upamiętnienie Kibucu Grochów, do którego zaproszono artystki i artystów odnoszących się w swojej twórczości do kwestii tożsamości, pamięci zbiorowej i wojennych traum, do relacji człowieka i natury. Udział wzięli: Oskar Dawicki, Nicolas Grospierre & Olga Mokrzycka-Grospierre, Diana Lelonek, Angelika Markul, Jakub Szczęsny i Artur Żmijewski. Komisja Konkursowa wybrała do realizacji w 2024 roku koncepcję pracy „Trzcinowisko” Diany Lelonek. Pracą rezerwową została koncepcja mozaiki Oskara Dawickiego. Serdecznie gratulujemy!

„Trzcinowisko”

Koncepcja projektu upamiętniającego Kibuc Grochów zakłada stworzenie na terenie Osiedla Ostrobramska instalacji w formie trzcinowiska – będącego niecką retencyjną / ogrodem deszczowym. Jest to koncepcja, która z jednej strony odnosi się do historii Kibucu Grochów, a konkretnie do wielokrotnie pojawiających się przekazów o uprawianej na jego terenie trzcinie, z drugiej zaś strony instalacja będzie pełnić praktyczną przyrodniczą funkcję gromadzenia i przechowywania wody deszczowej – użytek ekologiczny dla ptaków i owadów.

Instalacja nawiązuje do trzciny Phragmites australis, tej pospolitej rośliny, która występuje powszechnie w całej Europie i na Bliskim Wschodzie. Trzcinę, według miejskiej legendy mocno wpisanej w pamięć mieszkańców Grochowa, uprawiali tu w latach 30 kibucnicy. Podobno sprowadzili ją z Palestyny, a maty budowlane wykonywane przez nich z tej trzciny według kilku relacji znajdują się do tej pory w przedwojennych budynkach na Grochowie.

Trzcina w tym kontekście opowiada dwie historie – z jednej historię mieszkańców Kibucu na Grochowie, szkolących się na pionierów osadnictwa żydowskiego w Palestynie. Z drugiej strony historię Palestyny, państwa, które istniało, a którego mieszkańcy z biegiem lat byli sukcesywnie wysiedlani ze swoich domów. Przywołanie trzciny to też zadanie pytania o kontekst istnienia kibuców i jego konsekwencje. Kibucnicy nie wyjeżdżali do ziemi niczyjej, a do miejsca, gdzie żyli inni ludzie, którzy mieli swoje domy i swój kraj. Trzcina przypomina więc o dwóch stronach tej historii.

Uzasadnienie Komisji

„Komisja Konkursowa przyznała główną nagrodę koncepcji pracy „Trzcinowisko” Diany Lelonek za zwrócenie uwagi na nieobecną w debacie publicznej rolę roślin w procesach historyczno-społecznych oraz za poszukiwanie odpowiedzi i rozwiązań na wyzwania kryzysu klimatycznego i antropocenu.

Praca łączy pamięć o przeszłości z pytaniem o przyszłość naszych miast i o potencjalne formy wspólnotowości, stawiając za cel ochronę bioróżnorodności. Wprowadzając do sztuki perspektywę nieczłowieka, może być uniwersalnym przykładem myślenia o formach upamiętniania i śladach pamięci w kategoriach geologicznych i ekosystemowych. Jest symbolicznym upamiętnieniem rolnictwa i idei kibucu, w którym doświadczenie przestrzeni może stać się doświadczeniem zmysłowym. Instalacja posiada potencjał aktywizacji lokalnej społeczności. Projektem rezerwowym została koncepcja pracy Oskara Dawickiego”.

Działalność Fundacji Witryna

Upamiętnienie Kibucu Grochów to nowa inicjatywa Fundacji Witryna, która od półtorej dekady realizuje projekty na pograniczu przestrzeni publicznej i instytucji, jak słynną galerię w oknie – Witrynę przy placu Konstytucji 4 oraz nową rzeźbę w Alejach Ujazdowskich – „Pomnik neurotyków.

Kałużę Oskara” autorstwa Rafała Bujnowskiego, zaliczoną przez „Magazyn Szum” do najważniejszych wydarzeń 2019 roku. Inspiracją do nowego projektu jest miejsce na Pradze Południe, w którym Fundacja ma swoją siedzibę – ważny, ale mało znany punkt na mapie żydowskiej Warszawy, teren byłego Kibucu Grochów. Funkcjonujący w okresie międzywojennym między ulicami Tarnowiecką, Grochowską, Rodziewiczówny i Łukowską był największą żydowską fermą w tej części Europy Środkowo-Wschodniej.