“System wczesnego ostrzegania”. Rajmund Ziemski. Wystawa w Pałacu Czapskich

“W czasach polikryzysów, w obliczu katastrofy klimatycznej i widma wojny obrazy Rajmunda Ziemskiego są niezwykle aktualne” – mówi kuratorka wystawy, Diana Lelonek.

Do lat 80. XX wieku w kopalniach węgla kamiennego często znajdowała się klatka z kanarkiem. Ptaki pełniły funkcję bioindykatorów, systemu wczesnego ostrzegania przed niebezpieczeństwem wybuchu. Delikatny i wrażliwy organizm ptaka bardzo szybko reagował na nawet najmniejszą ilość metanu w powietrzu. Ptak tracił przytomność i przestawał śpiewać, co stanowiło znak do szybkiej ewakuacji górników.

Wprawdzie w  latach 80. zaczęto używać elektronicznych czujników, lecz do tej pory idiom „Canary in the coal mine” jest używany jako określenie wrażliwej osoby, która z wyprzedzeniem wychwytuje zmiany i ostrzega przed zbliżającą się katastrofą.

Według Rajmunda Ziemskiego rolą artystek i artystów jest „ostrzegać”. W obrazach artysty na stałe obecny jest niepokój i lęki związane z atmosferą czasów zimnej wojny i zbrojeń nuklearnych. W jego twórczości odnajdujemy też fascynację ptakami i spotkaniami ludzkiego z nie-ludzkim. Rajmund Ziemski sam również współdzielił przez wiele lat przestrzeń swojej pracowni i swojego życia z kanarkiem.

Wystawa “System wczesnego ostrzegania” skupia się na współistnieniu ludzi i ptaków jako gatunków stowarzyszonych. Wiele gatunków ptaków przystosowało się do współzamieszkiwania miast, współdzielenia przestrzeni razem z ludźmi. Ptaki są ofiarami działalności ludzkiej, wiele gatunków stoi współcześnie na granicy wymarcia.

Z drugiej strony, ptaki są też mistrzami adaptacji do toksycznych warunków. Wrony stosują subwersywną strategię używając kolców na gołębie do tworzenia konstrukcji swoich gniazd. Słowiki potrafią śpiewać głośniej w warunkach zurbanizowanych zagłuszając szum samochodów.

Te wspólne wielowarstowe uwikłania ciał ludzkich i nie-ludzkich widoczne są również w pracy wideo Weroniki Zalewskiej. Bezpośrednio do wyzwania kryzysu klimatycznego odnosi się natomiast projekt Bartka Zalewskiego. Wystawa dotyka rozmaitych strategii przetrwania, jak i współdzielenia wymierania w obliczu katastrof i wojen. Ludobójstwo idzie w parze z ekobójstwem, do czego w swoim najnowszym, przejmującym cyklu kolaży nawiązuje Joanna Rajkowska.

Oba pokazywane na wystawie cykle malarskie Rajmunda Ziemskiego: “Ptaki” (1956-1959_ i “Pejzaże” (1967-1969) stanowią krótkotrwałe eksperymentalne etapy w twórczości artysty, interesujące jako świadectwo poszukiwań środków wyrazu, ale także wyjątkowo głębokiej relacji artysty ze światem przyrody, w którym szukał inspiracji i w którym – odmiennie od wyobrażeń natury jako źródła harmonii i uspokojenia. Wyczuwał niepokój, odpowiadający jego własnym lękom, podsycający je – i w efekcie budujący napięcie niezbędne Ziemskiemu do procesu twórczego.

“W cyklu można doszukiwać się inspiracji gotyckim malarstwem sakralnym, twórczością Paula Klee czy surrealistycznymi kolażami Maxa Ernsta” – mówi Joanna Kania z Muzeum ASP w Warszawie.

“Pejzaże” z lat 1967-1969 to prace dojrzałego malarza, mającego za sobą dekadę aktywnego udziału w życiu artystycznym; wypracowanie i doprowadzenie do perfekcji własnego, rozpoznawalnego i cenionego przez krytykę i odbiorców języka.

O takich sytuacjach Ziemski mówił: “Gdy się robi coś przez dłuższy czas, uczciwie […] przychodzi moment, gdy można założyć białą koszulę, białe rękawiczki. To znaczy: malujesz dalej, ale skończył się niepokój”. A niepokój to paliwo jego twórczości.

Artysta ponownie staje, więc na początku pewnej drogi. Pojawiają się prace jakby celowo antyestetyczne, pełne nieładu,
w których artysta podejmuje ponownie, jak w przypadku “Ptaków”, ryzyko używania metafory na granicy naiwnej dosłowności. Obrazy zyskują Oczy. Z kłębowiska chluśnięć farby, spływającej “w dół płótna lub nakładającej się gruzłowatymi warstwami dosięga nas wzrok, jakby właśnie przebudzony, spoglądający po raz pierwszy.

Absolwent Wydziału Malarstwa warszawskiej ASP w pracowni Artura Nachta-Samborskiego (1955). Przez całe życie zawodowe związany z macierzystą uczelnią. Od 1958 pedagog, w latach1960-1967 asystent w pracowni malarstwa Jana Cybisa. Od 1967 prowadził samodzielną pracownię malarstwa, początkowo na Wydziale Architektury Wnętrz, od 1978 do 2000 dyplomującą pracownię na Wydziale Malarstwa.

Aktywny uczestnik życia artystycznego, postrzegany  najczęściej jako spadkobierca tradycji kolorystów, zarazem istotny twórca ekspresyjnego nurtu malarstwa materii. W 1979 laureat Nagrody im. Jana Cybisa, najważniejszej nagrody polskiej przyznawanej malarzom.